Smog - co to jest, jak powstaje i jakie są jego skutki?

Dziś wszyscy jesteśmy świadomi istnienia smogu. W okresie od września do kwietnia w wielu miastach, na wielu wsiach widzimy i odczuwamy go na własne oczy, we własnym oddechu. Mówimy że to samochody, że to fabryki, że to palone śmieci. Ale czy tak naprawdę wiemy czym jest smog, skąd powstaje i jakie są skutki jego występowania dla nas?

Co to jest smog?

Smog jest niczym innym jak zanieczyszczeniem powietrza. Smog jest w rzeczywistości mieszaniną powstała w wyniku zanieczyszczeń powietrza wynikających z naszej działalności i niekorzystnych zjawisk atmosferycznych (przede wszystkim mgły).  Potocznie za smog uznaje się rodzaj chmury, która unosi się nad miastem czy wsią zwłaszcza w okresie jesiennym i zimowym. Ze względu na skład chemiczny i miejsce występowania wyróżniamy dwa rodzaje smogu:

• londyński, w skład którego wchodzą szkodliwe substancje takie jak dwutlenki siarki, tlenki azotyu, sadza czy pyły. Ten rodzaj smogu występująe w Polsce w okresie jesienno-zimowym.
• typu Los Angeles, powstający w okresie letnim w strefach subtropikalnych, w których dochodzi do reakcji i z tlenków węgla, azotu i węglowodorów, wskutek czego powstają azotany nadtlenku acetylu, aldehydy czy ozon.

Polski smog, bo tak można nazwać jedno z największych zanieczyszczeń w Europie, składa się przede wszystkim z tlenków węgla, azotu i siarki i najbardziej szkodliwych pyłów PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu . 

Jak powstaje smog i jakie są jego przyczyny?

Jako ludzie mamy skłonność mylenia przyczyn ze skutkami. Podobnie jest również w kwestii szukania przyczyn powstawiania smogu. Skupiamy się na skutkach powszechnie uważając, że są to przyczyny. Dlatego też uważamy, że największą przyczyną powstawiania smogu i źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest palenie w piecach ogrzewania domów śmieciami. Kolejne przyczyny to spaliny wielkich fabryk, palenie w piecach węglem i spaliny samochodów . Jak podaje Ministerstwo Środowiska za emisję szkodliwych substancji do atmosfery i zanieczyszczenia powietrza w Polsce odpowiada tzw. niska emisja z naszych domów , czyli emisja powstająca w wyniku ogrzewania. 

Jednakże w rzeczywistości nie to jest bezpośrednią przyczyną powstawiania smogu w Polsce, skutkującego złym stanem jakości powietrza. Jest to skutkiem tego, że zwyczajnie w świecie dogrzewamy nasze domy, spalając w kotłach węgiel lub inne paliwo stałe, w wyniku którego emitujemy szkodliwe substancje do atmosfery. Jak podaje ISECS, ogrzewanie indywidualne w budynkach mieszkalnych jest odpowiedzialne za 40% emisji pyłu PM10 ( w porównaniu do transportu – 5,5% czy przemysłu 16%) .

Przyczyną takiego stanu rzeczy i konieczności dogrzewania naszych domów jest bardzo słabe ocieplenie domów lub jego całkowity brak. Przykładowo gdybyśmy porównali nasze domy do durszlaka lub sitka, przez które ucieka woda, zauważylibyśmy że niezależnie ile dostarczymy tej wody, zawsze będzie jej brakować. Podobnie jest  ogrzewaniem nieocieplonych domów – przez ściany i dach ucieka całe nasze ciepło, co powoduje, że musimy dogrzewać więcej i dłużej zwiększając emisję pyłów i szkodliwych substancji do atmosfery. W sytuacji gdybyśmy nie tracili ciepła, czyli mieli ocieplone odpowiednio nasze domy, nie musielibyśmy dogrzewać ich, a co za tym idzie, zmniejszylibyśmy nasza emisję szkodliwych substancji i zmniejszyli smog w naszym otoczeniu. Zważywszy dodatkowo, że w Polsce mamy 5 milionów budynków jednorodzinnych skala ta ma istotne znaczenie w kontekście przyczyn powstawania smogu w Polsce.  

Spoglądając na problem zanieczyszczenia powietrza i smogu w skali całego kraju zauważymy, że palącym problemem naszego społeczeństwa jest ubóstwo energetyczne – co ma również wpływ na powstawianie smogu. Polaków nie stać na opłaty związane z ogrzewaniem nieocieplonych domów, więc palą paliwem najniższej jakości, starając się maksymalnie obniżyć koszty ogrzewania. 

Ubóstwo energetyczne dotyka Polaków niemal w każdym regionie kraju. Z analiz Instytutu Badań Strukturalnych wynika, że na ogrzewanie, ciepłą wodę i elektryczność nie stać aż 4,6 mln osób, a więc co ósmy Polak ma problem z pokryciem opłat dotyczących podstawowych potrzeb. Warto zaznaczyć, że ubóstwo energetyczne nie zawsze pokrywa się z ubóstwem dochodowym – aż 2,6 mln osób dotkniętych ubóstwem energetycznym popada w nie z powodu niskiej efektywności energetycznej budynków, w których mieszka. Największy odsetek ludzi ubogich energetycznie mieszka na wsiach, gdzie jest najwięcej starych, nieocieplonych domów, często o dużych metrażach, pozbawionych dostępu do sieci ciepłowniczej czy gazowej.

Jakie są skutki wdychania smogu?

Skutki smogu odczuwamy wszyscy codziennie. W większości przypadków są one niewidoczne w początkowym okresie i dopiero po czasie widzimy jak smog wpływa na nasze zdrowie. Głównymi skutkami zdrowotnymi smogu są:

• skrócenie długości i jakości życia
• zwiększone ryzyko zapadalności na choroby układu oddechowego,
• zwiększone ryzyko zapadalności na choroby układu krążenia,
• zwiększone ryzyko zapadalności na choroby układu nerwowego,
• zwiększone ryzyko takich chorób jak nowotwór,
• zwiększone ryzyko patologii ciąży 

Jak podaje raport  Strategia walki ze smogiem, w Polsce z powodu smogu może umierać nawet 48.270 osób rocznie, gdy w wypadkach samochodowych ginie średnio 3.100. 

Ale smog to nie tylko negatywny wpływ na nasze zdrowie, na nasze życie. To również niekorzystny wpływ na środowisko. Smog prowadzi również do zanieczyszczenia ziem i gleb, co w sytuacji uprawnej ziemi podnosi poziom stężenia rakotwórczych substancji w glebie. 

Ponadto skutki smogu to również zanieczyszczenie pyłem i sadzą, czego przykłady można zaobserwować w najbardziej zanieczyszczonych miastach w okresie jesienno-zimowym, gdy sadza pokrywa okna czy parapety.